عیماد مەحمود

لە 1993 لە کۆبونەوەی ئەنجومەنی نەتەوەیەگرتوەکاندا،بڕیار درا 17ی ئۆکتۆبەری هەمو ساڵێک دابنرێت، بۆ ببنەبڕکردنی هەژاری.
هەژاری دیاردەیەکی ئابوری، کۆمەڵایەتیە، تەواوی وڵاتانی جیهان دەگرێتەوە، بە جیاوازی گەشەی ئابوری و سیستەمی ئابوریان.،
هەژار چیە؟
ئابوریناسەکان هەموان کۆکن لەسەر ئەوەی ، هەر کەسێک یان خێزانێک داهاتی ڕۆژانەی پێویستی نەبێت، بۆ دابینکردنی خۆراک ، جلوبەرگ ، جێی حەوانەوە، و دابینکردنی تەندروستی و فێرکردن ، ئەوە بە هەژار دادەنرێت..
یان داهاتی ڕۆژانەی کەمتر بێت، بە ڕێژەی سەدا 60ی داهاتی گشتی تاکێکی ئاسای وڵاتەکەی ئەوا بە هەژار دادەنرێت، ئابوری ئیسلامیش وای داناوە، هەرکەس زەکاتی پێ ڕەوان بینرا، ئەوا هەژارە.
پێوەری ئابوری بۆ هەژاری پۆلێن دەکرێت بۆ سێ جۆر هەژاری:
یەکەم: هەرکەسێک داهاتی ڕۆژانەی کەمتر بێت، لە 2$ ئەوا لە ژێر هێڵی هەژاریەوەیە.
دوەم: هەرکەسێک داهاتی ڕۆژانەی لە 5$ کەمتر بێت، ئەوا لە هێڵی هەژاریدایە
سێیەم: هەر کەسێک داهاتی ڕۆژانەی لە 10$ کەمتر بێت ئەوا هەژارە..
ئامارو داتاکان
بەپێی ئەم پێوەرو ڕیزبەندیەیی سەرەوە ، کە ئاماژەمان پێ کرد، نزیکەی سێ ملیار مرۆڤ لە جیهاندا هەژارن، دو ملیار مرۆڤ لە نێو هێڵی هەژاریدان، یەک ملیارو سێ سەد پەنجا ملیۆن لە ژێر هێڵی هەژاریدان.

بۆ هەرێمی کوردستانیش، ئامارەکانی هەژاری بەم ڕێژانەیە:
ڕێژەی خوار هێڵی هەژاری %6,8
ڕێژەی هێڵی هەژاری %15
ئەم ڕێژانەش بەسەر هەر سێ پارێزگاکەی هەرێم دابەش بونە بەم شێوازە:
خوار هێڵی هەژاری
هەولێر ، %6,7
دهۆک %8,5
سلێمانی %4,5

هێڵی هەژاری
هەولێر % 15
دهۆک %22
سلێمانی %10

هۆکارەکانی پشت ئەم دیارەیە، چیە؟
هۆکارەکان زۆر جۆراو جۆرن ، بە پێی کات و شوێن و سەردەم ، پلە بەندی گەشەی ئابوری وڵاتان، گۆڕانی بەسەر دێ، ئەوەی ناگۆڕێت، هەژاری خۆیەتی ، ڕۆژ بە ڕۆژ گەشە دەکات، لە ژێر سایەی سیستەمە ئابوریەکاندا،
لە دیارترین هۆیەکانی ئەم دیاردەیە:
یەکەم، نا داپەروەری کۆمەڵاتیە، لە دابەشکردنی داهات و سامانی گشتیدا، وا دەکات، کۆمەڵگە دابەش ببێت بۆ دو چین، چینکی باڵا، چینێکی دەست کورت و هەژار،
دوەم. خراپ بەڕێوبردنی ، سیاسەت، ئابوری، گارگێڕی ، دارای وڵات، سەر دەکێشت، بۆ نادادپەروەری ، بە فیڕۆدانی داهات، زیاد بونی گەندەڵی، دروست بونی ڕژێمی ستەمکار، هەمو ئەمانەش دەبنە هۆی دیاردەی بێ کاری ، دواتریش هەژاری تێایدا لە دایک دەبێت..
سێیەم. سەڕای ئەو دو هۆکارە، هۆکارە سروشتیەکانیش ، بۆ کورت مەودا هۆکارن بۆ دروست بونی ئەم دیاردەیە، وەک وشەکە ساڵی، بومەلەرزەو لاوفاو.
چوارەم. فەرامۆش کردنی کەرتە ئابوریەکانی وەک کەرتی پیشەسازی، کشتوکاڵ، بازرگانی،
پێنجەم. ناسەقامگیری سیاسی و ئاسایشی وڵات . وا دەکات، سەرمایە، کەمتر لە ناوخۆدا بخرێتە، گەڕ و بەناجاری ڕو لەدەرەوە بکات، کە ئەمەش دوا جار ، بێکاری و پاشان هەژاری بەرهەم دێنێت.
لێکەوتەکانی ئەم دیارەیە،
بێ گومان، تەشەنەکردنی ئەم دیاردە، ئابورییە،کۆمەڵایەتیە، سەر دەکێشێت، بۆ زیادبونی جۆرەکانی تاوان، خۆکوشت،دزی کردن، فرۆشتنی جەستە، بەدڕەوشتی،سواڵکرد، زیادبونی دیاردەی کۆچ کردن،لێک هەڵوەشانەوەی خێزان.
لێکەوتەکانی لە ڕوی ئابوریەوە، هۆکار دەبێت، بۆ خاوبونەوەو سستی گەشەی ئابوری، چونکە کار سەرچاوەی بەرهەمهێنا، کاتێ تاک بێ بەش،دەکرێت و بەشداری پێ ناکرێت لە پرۆسەی بەرهەمهێناندا، ئەوا، تاک بێ داهات، دەبێت، دوا جار ئەمە هۆکار دەبێت، بۆ کەمبونەی خواست، نا هاوسەنگی لە خواست و خستنەڕو دروست دەکات.
تەشەنەکردنی ئەم دیاردەیە، لێکەوتەی سیاسیشی لێ دەکەوێتەوە،دواجار ڕەنگە ببێتە هۆی لێک هەڵوەشانەوە، ڕژێمە سیاسیەکان، لە مێژودا دەیان نمونەی زیندو هەن.
ڕێگاکانی چارەسەری
ڕێگاکانی چارەسەری ئەم دیاردەیە، بەپێی سروشتی سیستەمی ئابوری کات و شوێن جیاوازە، ڕوبەڕو بونەی دیاردەی گەندەڵی، لە گرنگترین ڕێگاکانی چارەسەریە، جاکسازی،سیستەمی سیاسەتی حوکمڕانی، لە سیستەمی کارگێڕی و دارایی ، ئابوریدا بکرێت، برەوی زیاتر بە کەرتە جۆربە جۆرە ئابوریەکان بدرێت،
باج وەک ئامانجێکی گەورە لە پێناو خزمەت بە هەژاران تەماشا بکرێت. دەرفەتی کاری زیاتر بڕەخسێنرێت صندوقی نەوەکان دابنرێت هاوشێوەی وڵاتانی خاوەن نەوت و پێشکەوتو، بە نمونە کوێت، لە ساڵی 1976 وە ڕەصیدی صندوقی نەوەکانی داناوە، سەرمایەیی ئەو صندوقە لە ئێستادا 600 ملیار دۆلار..
دەر ئەنجام
سەرەڕای زۆری سامان و دەرامەتە سروشتیەکان، دەبینن لە تەواوی جیهاندا ڕۆژ بە ڕۆژ ئەم دیاردەیە تەشەنە،دەکات، زیادبونی ئەم دیاریە، مرۆڤایەتی بە گشتی و سیاسی و سەرمایەدارەکان دەخاتە ژێر بەر پرسیارێتی گەورەوە.
له نوێترین زانیاریدا، دەربارەی ئەم دیاردەیە، ڕێخراوی خۆراکی جیهانی خستوێتیە ڕو، لە ڕۆژێکدا زیاتر لە 35هەزار منداڵ لە برسا دەمرن، لە شەوێکدا زیاد لە یەک ملیار مرۆڤ بە برسێتی سەر دەنێنەوە، لە هەمانکاتدا، سەرمایەی سێ لە دەوڵەمەندەکانی جیهان، سەرمایەکانیان زیاترە، لە داهاتی 48 دەوڵەتی هەژار نشین.

نۆ دەوڵەتی پێشکەوتوی جیهان، خەرجی هاوڵاتیانیان، بۆ سەگ و پشیلەکانیان، بۆ ماوەی حەوت ڕۆژ، یەکسانە بەو پارەییەی کە نەتەوە یەگرتوەکان بۆ ڕوبەڕوبونەی دیاردەی هەژاری تەرخانی کردوە.

هەر چەندە پلانی نەتەوە یەگرتوەکان ئەوە بوە، تا کۆتای ساڵی 2030، کۆتای بەم دیاردەیە بهێنن و ڕیشە کێشی بکەن، بەڵام زانیاری و ئاماژەکان پێمان دەڵێن کە، ئەم دەیەیی کۆتای مێژو خراپترین، ساڵەکانی مێژو بوە، بۆ تەشەنەکردنی ئەم دیاردەیە.