هیوا سەید سەلیم

رۆژی ٢٤-٧-٢٠٢٣، سەدەیەک بەسەر یادی واژۆکردنی رێککەوتننامەی لۆزان تێدەپەڕێت، ئەو رێککەوتنامەیەی بۆ نەیارانی کورد بە تایبەت دەوڵەتی تورکیا دیارییەکی بە نرخ بوو، بۆ ئێمەی کوردیش پێچەوانەکەی.

١٠٠ ساڵ بەر لە ئەمڕۆ لە نێوان هاوپەیمانانی براوەی جەنگی یەکەمی جیهانی و تورکیای دۆڕاوی ئەو جەنگە لە لۆزانی وڵاتی سویسرا رەوایەتی درایە راگەیاندنی کۆماری تورکیا و دابەش کردنی خاکی کوردستانى گەورە کە لە چوارچێوەی رێککەوتننامەی سایکس بیکۆ دابەش و پارچە پارچە کرابوو.

لە لۆزاندا دەرفەتێکی کورد لە بەشێکی خاکی کوردستانی ژێردەستەیی دەوڵەتی عوسمانی، کە خۆی دەبینیەوە لەو سێ خاڵانەی (٦٢،٦٣،٦٤) کە لە رێککەوتننامەی سیڤەر هاتبوو، لەبار برا.

لەو رۆژەوە تاوەکو ئەمڕۆی لەگەڵ دابێت گەلی کورد لۆمەی ئەو وڵاتانە دەکات کە ئامادەنەبوون هاوشێوەی نەتەوەکانی دیکەی ژێر دەستەی دەوڵەتی عوسمانی لە نمونەی (ئازەری، عەرەب و ئەرمەن….هتد) دەوڵەتیان بۆ دابمەزرێنن.

لە جەنگی یەکەمی جیهانی دەوڵەتی عوسمانی کە شەش سەدە بوو حوکمی ناوچەکەی دەکرد، کەوتە سەنگەری بەرەی دۆڕاو لەو جەنگە، ئەو هەڵوێستەی باشترین دەرفەت بوو بۆ ئەوەی گەلانی ژێر دەستەی ئەو دەوڵەتە نەخۆشە بگەن بە مافەکانی خۆیان.

بەرژەوەندی وڵاتانی زلهێز لە لایەک و نا ئامادەیی بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلی کوردستان بۆ ئەو وەرچەرخانە گرنگەی لە جیهان و ناوچەکە روویدا، وایکرد کورد نەتوانێت سوود لەو دەرفەتە وەرگرێت، بۆیە وەک هەر جارێکی دیکە کورد نەیتوانی بە ئاواتی دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی بگات.

ئێستا کە بەرەوە یادی ١٠٠ ساڵەی رێککەوتننامەی لۆزان دەچین یار و نەیارانی کورد بۆ ئەو یادە کەوتوونەتە خۆیان، بۆیە دەبێت هەموو هەوڵێکی کورد بۆ ئەوە بێت شکست بە هەوڵی نەیارانی بهێنێت.

دەوڵەتی تورکیا وەک نەیارە سەرەکیەکەی مافەکانی خەڵکی کوردستان، ئەگەرچی ١٠٠ ساڵ بەر لە ئەمڕۆ لەچوارچێوەی رێککەوتننامەی لۆزان بووە خاوەنی دەوڵەتی نەتەوەیی خۆی کە کۆماری تورکیای ئێستایە، بەڵام لە تەواوی ئەم ماوەیەدا هێشتا چاوی لەوەیە سنووری جوگرافیای دەوڵەتەکەی لەسەر حسابی کورد لە پارچەکانی دیکەی کوردستان فراوانتر بکات، بۆیە لە بۆنە و بێ بۆنەدا باس لە گەڕانەوە بۆ “میساقی میللی” دەکات.

“میساقی میللی” تورکیاله ٢٨ی كانوونی دوه‌می ساڵی ١٩٢٠ به‌پێی ئاگربه‌ستی “مه‌نده‌رۆس” له ٣٠ی ئۆكتۆبه‌ری ساڵی ١٩١٨ له‌ نێوان هێزه‌كانی هاوپه‌یمانان: ئیتاڵیا، فەڕەنسا، به‌ریتانیا و ده‌وڵه‌تی عوسمانی واژۆكرا، لەو پەیماننامەیەدا سنووری توركیا دیاری كرا، كه‌ سنووری توركیای ئێستا تێده‌په‌رێنێ بۆ سوریا و عێراق و شاره‌كانی حه‌له‌ب و موسڵ و كه‌ركوك و هه‌ولێر و سلێمانیش ده‌گرێته‌وە.

بەڵام لە رێککەوتنامەی لۆزان هەریەک لە ویلایەتی حەلەب و موسڵ نەخرایە سەر سنووری تورکیای ئێستا.

لەبەرامبەر ئەجێندای تورکیا لەیادی ١٠٠ساڵەی رێککەوتننامەی لۆزان، کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان (KNK)ە، بەئەنجامدانی چەند چالاکیەک کە ماوەیەکە لە شار و شارۆچکەکانی کوردستان دەستی داوەتێ، کار لەسەر ئەو یادە دەکات، کە کۆتا چالاکیش لە رۆژانی ٢٢-٢٤ى ئەم مانگە لە شاری لۆزانی سویسرا دەبێ، بۆیە پێویستە شارەزایانی بواری مێژوو و پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکان و هێزو لایەنە سیاسیەکان میدایاکاران، پشتیوانی لەو بەرنامەی کۆنگرەیی نەتەوەیی کوردستان بکەن.